هزارتومانی‎هایی که 90 میلیون تومان می‎ارزند

شاید زمانی كه اسكناس به‎عنوان ابزار مبادلات مالی در قرن نوزدهم میلادی رایج شد، كسی فكر نمی كرد این كاغذهای بهادار، در طول تاریخ، ارزشی بسیار فراتر از بهای اسمی خود پیدا كنند.

اسكناس‎ها، یكی از بهترین نمادهای فرهنگی و اقتصادی كشورها هستند. آن‎ها جدا از جذابیت ذاتی خود (به‎عنوان ابزار خرید و فروش)، به لحاظ ارزش‎های هنری، زیبایی و مهم‎تر از همه کمیاب شدن بعد از یک برهه زمانی، مورد توجه افراد قرار می‎گیرند. به‎همین دلیل هم امروزه جمع‎آوری اسكناس، به سرگرمی شیك، پرهزینه ولی سودآور تبدیل شده است.

جمع‎آوری اسکناس، به‎عنوان یك سرگرمی سودآور، از ابتدای قرن بیستم و همزمان با همه‎گیر شدن تبادل اسكناس آغاز شد. پرداختن به این سرگرمی، جدا از مفرح بودن، به زمان و نقدینگی كافی نیاز دارد. در این‎صورت فرد می تواند مطمئن باشد مجموعه ای كه گردآوری كرده در سال‎های بعد ارزش و اعتبار بسیار بالایی پیدا می كند.

در این قسمت، هدف، پرداختن به مقوله جمع‎آوری اسكناس‎های ایرانی است كه قواعد خاص خود را داراست و با جمع‎آوری اسكناس در دیگر كشورها تفاوت‎های فاحشی دارد. در كشورهای دیگر، فرد با توجه به بودجه، وقت و نظر خود به جمع‎آوری اسكناس در رده های مختلف كیفیتی می پردازد و لزوما ممكن است همه اسكناس‎های آلبوم وی نو و بانكی نباشند. البته كلكسیونرهای حرفه‎ای، نو بودن اسكناس را شرط ضروری جمع‎آوری آن در همه دنیا می دانند. ..

مسئله دیگر این‎كه، اكثر كلكسیونرها، به داشتن یك برگ از هر اسكناس اكتفا می كنند و تعداد كمتری نیز از هر رقم، دو برگ اسكناس جمع می كنند؛ اما حتما می دانید كه در ایران داشتن یك برگ یا حتی دو برگ اسكناس با شماره های متفاوت كافی نیست و مجموعه ای ارزشمند خواهد بود كه كلیه اسكناس‎های آن (حداقل از دوره قاجار به بعد) به صورت جفت (شماره سریال پشت سرهم) و كاملا نو و بانكی باشند.

لذا اگر تازگی به جمع علاقه‎مندان آلبوم‎های اسكناس پیوسته‎اید، حتما هر چه می خرید، جفت باشد؛ ولو این كه پول زیادی را صرف خرید یك جفت اسكناس كنید. چون این یك جفت، ممكن است سال آینده سه تا چهار برابر، افزایش قیمت داشته باشد ولی سه یا چهار اسكناس تكی كه با معادل آن پول می توانستید بخرید، نـه !!

قسمت جالب قضیه كه سبب تولید گران‎ترین اسكناس‎های كلكسیویی شده این‎جاست كه مثلا اسكناس 2000 ریالی با عكس یادبود آزادسازی خرمشهر (طرح قدیم 200 تومانی‎ها) فرضا در زمان مسئولیت آقایان محسن نوربخش و محمدحسین عادلی، تولید شد و برخی از آن‎ها با واترمارك ا... چاپ و توزیع شد. در سال بعد، بخشی دیگر با واترمارك فهمیده چاپ شد و اگر از تنوع نوع امضای آقای عادلی (سه نوع در یك زمان!) صرف‎نظر كنیم، اسكناس‎های واترمارك خورده، دو نوع شماره در زمان‎های متفاوت روی آن‎ها چاپ شد.
..
نتیجه آن شد كه 2000 ریالی امضای نوربخش و محمدحسین عادلی، با واترمارك فهمیده، امضای بزرگ با شماره درشت، در حال حاضر 25000 تومان قیمت دارد اما 2000 ریالی امضای نوربخش و محمدحسین عادلی، با واترمارك فهمیده، امضای بزرگ با شماره‎ریز، 5 میلیون تومان!

فقط به این خاطر كه تیراژ دومی (با شماره های ریز) بسیار كم در حد یكی – دو میلیون برگ بوده است. طبیعتا اسكناس در بانك‎ها مصرف می شود و توسط مردم مستعمل می شود و آن چه كه از یك اسكناس در طول زمان به‎صورت سالم و دست نخورده می ماند، ارزشمند و ارزشمندتر می شود.

اسكناس‎های با مخرج كسر 99 یا 33 به‎عنوان اسكناس جایگزین مطرح هستند (یعنی پس از امحای اسكناس‎های فرسوده، به جای آن‎ها و با همان تعداد، اسكناس خام دیگر شماره سریال می خورند - كه معمولا از 99/77 شروع می شوند - و وارد چرخه می شوند). طبیعتا تعداد این‎گونه اسكناس‎ها نیز محدود است، لذا گران‎تر نیز هستند. برخی كلكسیونرها تمایل خاصی به جمع‎آوری اسكناس با كسرهای جایگزین دارند و این شیوه دیگری از مجموعه‎داری است. بنابراین یك مجموعه دار، لزوما مجبور به تهیه اسكناس با كسر جایگزین نیست. البته دانستن تعداد كسرهای یك اسكناس می تواند در تخمین تعداد اسكناس منتشره و بالتبع میزان ارزشمندی آن در آینده مؤثر باشد. برای مثال اسكناس 2000 تومانی با امضای «دانش‎جعفری - شیبانی» از كسر با مخرج 6 شروع و تا مخرج 19 ادامه پیدا كرده است؛ تنها تبدیل شماره 6 به 7 در مخرج كسرها یعنی چاپ 100 میلیون قطعه از آن اسكناس.

پس تقریبا می توان گفت كه یك میلیارد و 300 میلیون قطعه از آن اسكناس چاپ شده، در حالی كه 2000 تومانی «دانش‎جعفری - مظاهری» از اواسط كسر مخرج 19 شروع شده و در اواسط مخرج 21 پایان یافته است. یعنی فقط 200 میلیون از آن چاپ و توزیع شده، و این نشان می دهد كه این اسكناس بر خلاف نمونه اولی، حتی در كوتاه‎مدت نیز دارای ارزش بسیار زیادی خواهد شد، چه رسد به بلند‎مدت؛ چون تیراژ بسیار پایینی داشته است. همچنین علت ارزش بسیار زیاد اسكناس ۲۰۰ تومانی با امضای «نوربخش - عادلی، شماره‎ریز و امضای بزرگ» آن است كه این اسكناس (با استفاده از برگه خام امضا‎دار و بدون شماره قبلی) نیز در تیراژ بسیار محدود و به صورت جایگزین با كسر 99/77 با استفاده از ماشین شماره‎زنی ریز، شماره خورده و روانه بازار شده است.

ارزان‎ترین اسكناس دوران قاجار، 1 تومانی قاجار است (با كیفیت معمولی، مثل پولی كه در جیب من و شما پیدا می شود، نه بانكی و سالم!) كه در حال حاضر 900.000 تومان است و گران‎ترین آن، اسكناس 1000 تومانی است كه در صورت وجود یك اسكناس مستعمل نیز بیش از 90 میلیون تومان ارزش دارد.

در بین اسكناس‎های به‎جا مانده از پهلوی اول، ارزان‎ترین اسكناس، 5 ریالی چاپ سال 1317 شمسی است كه جفت بانكی آن 350.000 تومان ارزش دارد. گران‎ترین اسكناس این دوران، 500 ریالی چاپ 1314 است كه یك جفت آن، 77 میلیون تومان معامله شده است!

در بین اسكناس‎های پهلوی دوم، هر چند اسكناس‎های ارزان با جفتی 2 تا 3 هزار تومان (2 تومانی های اواخر حكومت پهلوی) نیز وجود دارد، لكن گرانترین اسكناس این دوران، 5000 ریالی چاپ 1348 است كه یك جفت آن 30 میلیون تومان قیمت دارد! این اسكناس در پاكستان چاپ شده و به‎علت رنگ دادن در هنگام تماس با دست یا پارچه خیس، خیلی زود جمع‎آوری شد، اما آن‎قدر زمان بود تا كلكسیونرها تعداد زیادی از آن‎ها را به گاوصندوق‎های خود ببرند!

شاید باورتان نشود، اما همان‎طور كه در سطور بالا گفته شد، در بین اسكناس‎های دوران جمهوری اسلامی نیز اسكناسی وجود دارد كه با پولش بتوان یك پراید مدل 86 خرید! یك جفت 200 تومانی امضای محسن نوربخش و محمدحسین عادلی، با واترمارك فهمیده، امضای بزرگ با شماره‎ریز، 5 میلیون تومان معامله شده است! البته فراموش نشود كه اسكناس‎ها باید جفت، با سریال پشت سر هم و بانكی و كاملا تمیز باشند.